اگر مصدق سرنگون نمیشد سلطنت در ایران باقی میماند یا نه؟
تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۵۱۷۵۴۴
عصر ایران؛ مهرداد خدیر- به مناسبت هفتادمین سالگرد کودتای 28 مرداد 1332 و در 5 یادداشت به 5 پرسش در این باره پاسخ دادیم. اگر چه مناسبت هفتادمین سالگرد سپری شده اما به احترام مخاطبانی که در بخش نظرات پرسیده بودند اگر دکتر مصدق سرنگون نمی شد چه اتفاقی میافتاد این پرسش را هم آورده ایم چندان که در یک نوبت قول پاسخ داده شده بود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
سؤال این است با توجه به این که شاه 25 مرداد 1332 رفته بود و ولیعهدی هم در کار نبود آیا در صورت شکست کودتای 28 مرداد سلطنت برمیافتاد و حکومتی دیگر برقرار میشد و شاهد تأسیس جمهوری بودیم؟
هر چند در "اگر" نتوان نشست و تاریخ را با حدسیات نمیتوان تحلیل کرد و در دل هر اگری هم اگری دیگر نهفته است اما به هر رو این پرسش مطرح است و به بهانۀ آن میتوان نکاتی را بررسید.
در اندیشۀ پاسخ به آن دیدم آقای بیژن اشتری مترجم مشهور آثاری دربارۀ رهبران مارکسیسم و دیکتاتورهای قرن بیستم نیز به همین موضوع پرداخته با این باور که در این صورت کمونیستها قدرت را در دست میگرفتند.
او نوشته است:
«دوستداران دکتر مصدق و کلاً دموکراسیخواهان معتقدند در این صورت یک نظام دموکراتیک ملی در ایران برقرار می شد و کشور در مسیر آزادی و رفاه قرار میگرفت. به نظرم این دیدگاه بیش از حد خوشبینانه است. برقراری یک حکومت دموکراتیک در ایران آن زمان بهنظرم ناممکن بود. دموکراسی پیششرطهایی دارد که در ایران 70 سال پیش فراهم نبود. خود دکتر مصدق هم بیش از آن که سیاستمداری دموکرات باشد سیاستمداری انگلیسستیز بود و محبوبیت او هم در واقع بیشتر به خاطر همین به اصطلاح استعمارستیزیاش بود تا دموکراسیخواهیاش.
حالا فرض کنید مصدق موفق میشد شاه را کنار بزند و حاکم کشور شود. بیایید به صحنهٔ سیاسی کشور در آن زمان نگاه کنیم: حزب توده بیهیچ شک و تردیدی قدرتمندترین تشکل سیاسی در کشور است. این حزب با سازماندهی قوی در سراسر کشور نه تنها در بین مردم و کارگران بلکه در بین روشنفکران بیشترین طرفدار را دارد. هیچ عرصهٔ اجتماعی و سیاسی نیست که حزب در آن نفوذ نکرده باشد. از همهٔ اینها مهمتر ، سازمان مخفی نظامی حزب در ارتش بسیار قدرتمند است؛ حداقل هفتصد افسر تودهای در این سازمان عضویت دارند. این در حالی است که نیروهای ملی متفرقاند.
با توجه به همهٔ این واقعیتها، دکتر مصدق فقط در صورتی میتوانست به حکومت خود ادامه دهد که با حزب توده وارد یک حکومت ائتلافی شود و حتماً میدانید که حکومت ائتلافی اولین شگرد غصب قدرت توسط کمونیستهاست. به احتمال زیاد در ابتدا چند منصب وزارتی غیر مهم به حزب توده داده میشد اما پس از مدتی، به دلیل آشوبها و آشفتگیهایی که تودهایها در کشور به وجود میآوردند (شگرد دوم کمونیستهای آمادهٔ غصب قدرت) مناصب کلیدی کابینه به تودهایها داده میشد و نهایتاً خود دکتر مصدق هم کنار زده میشد و حکومت کمونیستی ایران برقرار میشد. ناگفته پیداست که سازمان مخفی نظامی حزب هم گسترش بیشتری مییافت و همزمان کلیت ارتش و نهادهای امنیتی و اطلاعاتی را هم مال خود میکرد و خلاصه نهایتاً ایران تبدیل میشد به یکی از اقمار اتحاد شوروی...»
به نظر میرسد این تحلیل درست نیست. چرا که:
اولا: نقش افسران حزب توده زیاده از حد بزرگ شده است. این بزرگ نمایی در واقع برای توجیه کودتا و همراه ساختن نیروهای مذهبی و روحانیون با کوتا بوده است. ضمن این که در ردههای بالای ارتش هم قرار نداشتند.
ثانیا: در این تحلیل حضور آیتالله بروجردی به عنوان مرجع تام شیعیان نادیده انگاشته شده است. در خاطرات آیتالله منتظری آمده صبح روز بعد از کودتا نزد آقای بروجردی بوده و دیده طلبهای در آن جمع از سقوط دولت دکتر مصدق خبر داده و طلبه ای دیگر تا شنیده بلافاصله سجده شکر به جا آورده و آیت الله هم دیده اما واکنش منفی نشان نداده است. بنا بر این روشن است که مراجع و روحانیت نه زیر بار حکومت کمونیستی میرفتند نه ائتلاف با حزب توده. یکی از دلایل روحانیونی چونایت الله بهبهانی و سکوت یا رضایت آیت الله کاشانی بیم به قدرت رسیدن کمونیست ها بوده است.
این سخن واعظ شهیر شهر در مسجد سید عزیز الله تهران بعد از 70 سال در سینۀ تاریخ ثبت شده که زنبورها هم شاه دارند. مگر می شود مملکت شاه نداشه باشد؟ آقای فلسفی البته بعد از 15 خرداد 1342 از شاه فاصله گرفت ولی دیدگاه غالب در دهۀ 30 همین بوده است.
سوم: آیا دو گزاره بالا به این معنی است که با خروج شاه و بازگشت مصدق در ایران به جای سلطنت یک جمهوری سکولار یا جمهوری لیبرال برپا می شد؟
نه، منظور این نیست. به دو دلیل. دلیل نخست همان مخالفت مراجع و روحانیت با جمهوری که یک بار در دوران رضاشاه هم ابراز شده بود. دوم اما خود مصدق که به هیچ وجه جمهوری خواه نبود و ریشه و نسب قاجاری و به سلطنت مشروطه باور داشت و پدر و پسر را نصیحت میکرد سلطنت کنند نه حکومت.
گفته شده در غیاب شاه مصدق با علامه علی اکبر دهخدا صحبت کرده بود تا شورای سلطنت تشکیل و او رییس آن شود. این شورا البته عملا تحقق نیافت اما همین نشان می دهد مصدق مطلقا دنبال جمهوری نبوده. این پرسش اما باقی است که در سلطنت مورد نظر او شاه را از کجا میآورند؟ محمد رضا شاه را از ایتالیا برمیگرداند تا برگردد و مثل سابق و رام و آرام و نمادین سلطنت کند؟ یا او می خواستند مانند احمد شاه به گردش در اروپا بپردازد؟ یا شورای سلطنت تشکیل میشده؟ آن وقت این شورا تا کی مسؤولیت داشت؟
هیچ کس نمی تواند به این پرسش ها به دقت پاسخ دهد چون فکتی در دست نیست و همه در حد حدس است.
با این حال می توان با قاطعیت گفت کمونیست ها بختی نداشتند و خود مصدق هم به دنبال جمهوری نبود. مسیر تاریخ البته آن گونه که تصور میکنیم و مطابق برنامه و طرح قبلی پیش نمیرود و اندیشیدن به این پرسش ولو به نتیجه قطعی نینجامد ذهن را به تکاپو وامی دارد.
موضوع را از وجهی دیگر و البته این یکی جانبدارانه هم میتوان دید. آن هم این که چرا می گوییم اگر مصدق پیروز می شد؟ مگر پیروزی تنها در ظاهر است؟ همین که بعد از 70 سال دربارۀ دولتی دو سال و چند ماهه این همه بحث و نظر در گرفته نشان میدهد شکست به معنی نابودی یک ایده نبوده است. چندان که خود شاه در ماههای آخر دست به دامان شاپور بختیار شد که خود را زا دوستداران مصدق معرفی میکرد و علاقه و ارادتی به شاه نداشت.
منبع: عصر ایران
کلیدواژه: دکتر مصدق کودتای 28 مرداد
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۵۱۷۵۴۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
روسیه ۲۹ پهپاد اوکراینی و ۵ «هامر» ساخت فرانسه را سرنگون کرد
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از خبرگزاری اسپوتنیک، وزارت دفاع روسیه امروز سه شنبه در بیانیه ای در خصوص روند ادامه عملیات ویژه روسیه در اوکراین در ۲۴ ساعت گذشته اعلام کرد: واحدهای یگان جنوب مواضع ارزشمندتری را در اختیار گرفتند، دشمن در دونتسک متحمل شکست شد؛ کی یف قریب به ۴۰۰ نیروی خود را از دست داد.
وزارت دفاع روسیه در این خصوص می افزاید: واحدهای یگان شرق مواضع ارزشمندتری را به دست آوردند، نیروهای مسلح اوکراین نزدیک به ۱۱۰ نیروی نظامی خود را از دست دادند.
بیانیه مذکور در ادامه اضافه میکند: واحدهای یگان مرکز ۹ ضدحمله نیروهای مسلح اوکراین را دفع کردند، دشمن قریب ۴۱۰ پرسنل نظامی، یک تانک و یک دستگاه توپ «دانا ۲» ساخت جمهوری چک را از دست داد.
این بیانیه در ادامه میافزاید: طی شبانه روز گذشته سامانه های پدافند هوایی ۲۹ پهپاد اوکراینی و ۵ بمب هدایت شونده «هامر» ساخت فرانسه را سرنگون کردند.
ضدحملات ارتش اوکراین که از پیشتر مقامات و رسانه های غربی و اوکراینی با آبوتاب فراوان وعده آن را داده بودند، سرانجام ۴ ژوئن (۱۴ خرداد سال ۱۴۰۲) بیسروصدا و بدون اعلام رسمی در محورهای مختلف آغاز شد و بنا بر گزارشها، نیروهای اوکراینی نه تنها تاکنون موفق به شکست خطوط دفاعی ارتش روسیه و پیشروی چشمگیری نشدند، بلکه حجم زیادی از تجهیزات نظامی مدرن اهدایی غربیها نیز در این ضدحملات نابود شده یا سالم به تصرف نیروهای ارتش روسیه درآمد.
کد خبر 6094465